Niektóre banki zaczęły niedawno proponować Frankowiczom ugody, które w ich ocenie mają rozwiązać problem kredytów frankowych. Warto jednak zauważyć, że fakt oferowania klientom ugód nie niweluje nieuczciwego charakteru pierwotnych umów frankowych. Kredytobiorcy powinni być świadomi, że ugoda to także rodzaj umowy, podlegającej wymogom unijnej dyrektywy 93/13 dotyczącej stosowania przez przedsiębiorców (banki) nieuczciwych warunków w umowach.
Ugoda zawarta z konsumentem powinna być przede wszystkim uczciwa. W przypadku ugód z kredytobiorcami frankowymi, ich uczciwy charakter wiąże się z obowiązkiem poinformowania przez bank o wysokości roszczeń przysługujących konsumentowi w związku z wadliwym charakterem pierwotnej umowy oraz o ryzykach, jakie wiążą się z podpisaniem ugody.
Obowiązki informacyjne banków wobec konsumentów dotyczą także ugód
Artykuły 4 i 5 unijnej dyrektywy 1993/13/EWG dotyczącej nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich odnoszą się zarówno do umów kredytowych, jak i do ewentualnych ugód zawieranych w związku z tymi umowami. Przywołane przepisy nakazują, aby warunki umów z konsumentami były wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Ugoda jest także rodzajem umowy z konsumentem (kredytobiorcą), do której odnoszą się przywołane przepisy. Ponadto, bank jest zobowiązany do wywiązania się z obowiązków informacyjnych wobec konsumenta, wprowadzonych orzecznictwem TSUE i Sądu Najwyższego.
W przypadku ugód dotyczących kredytów frankowych bank powinien w sposób rzetelny poinformować konsumenta w dwóch kluczowych aspektach. Pierwszy dotyczy uprawnień, z których konsument rezygnuje podpisując ugodę. Drugi aspekt odnosi się do ryzyk związanych z zawarciem ugody.
Informacja o rezygnacji z praw wynikających z nieuczciwej umowy frankowej
Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 29.04.2021 r. w sprawie C-19/20 wyraźnie zaznaczył, że strony co prawda mogą w drodze umowy (ugody) wyeliminować nieuczciwy charakter postanowień umownych, ale jest to dopuszczalne tylko w sytuacji jeśli konsument wyrazi wolną, wyraźną i świadomą zgodę na rezygnację z powoływania się na nieuczciwy charakter umowy oraz jeśli warunek zmieniający pierwotną umowę nie ma nieuczciwego charakteru.
Podobne stanowisko można odnaleźć w innym wyroku TSUE z 09.07.2020 r. do sprawy C-452/18, zgodnie z którym odstąpienie przez konsumenta od powoływania się na nieważność nieuczciwego warunku umownego jest skuteczne jedynie w sytuacji, jeśli w danym momencie był on świadomy, że nieuczciwy warunek nie jest dla niego wiążący i nie wywołuje skutków prawnych.
Zobacz: Sprawdź automatycznie Online czy Twoja umowa zawiera niedozwolone postanowienia
W sprawie właściwego poinformowania konsumenta o nieuczciwym charakterze umowy przed próbą jej naprawienia wypowiedział się także Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 29/17 z 20.06.2017 r. W treści tejże uchwały można przeczytać „istotą wymagania transparentności jest – w przypadku szczególnie istotnych w tym miejscu klauzul modyfikacyjnych – zapewnienie konsumentowi, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, możliwości przewidzenia skutków postanowienia, w tym zmian, jakie może wprowadzić przedsiębiorca lub ich konsekwencji ekonomicznych”.
Informacja o skutkach podpisania ugody i wiążących się z tym ryzykach
Poza wyrażeniem przez konsumenta świadomej zgody na rezygnację z dochodzenia praw z tytułu nieuczciwej umowy, w treści ugody bank powinien poinformować w sposób zrozumiały i transparentny o skutkach podpisania ugody oraz wiążących się z tym ryzykach. Zgodnie z wyrokiem TSUE z 20.06.2021 r. w sprawie C-776/19 to bank musi dowieść, że należycie dopełnił obowiązków informacyjnych dotyczących skutków zawarcia ugody.
Aby ugoda w sprawie frankowej wypełniała kryterium uczciwości, powinna zawierać informację na temat wysokości roszczenia przysługującego konsumentowi w razie uznania umowy kredytowej za nieważną. Za nieuczciwą można natomiast uznać ugodę, w treści której znajduje się nieprawdziwe twierdzenie, że stanowi ona umorzenie części zadłużenia kredytobiorcy, a nie jest wynikiem prawdopodobnego wadliwego charakteru umowy kredytowej.
Zobacz: Unieważnienie kredytu we frankach – czy każdy kredyt można unieważnić?
W szczególności o nieuczciwych zamiarach mogą świadczyć wypowiedzi w mediach przedstawiciela kierownictwa największego z banków oferujących ugody, wskazujące na ważny i skuteczny charakter umów kredytowych objętych programem ugód, pomimo że o niedozwolonym charakterze postanowień zawartych w umowach kredytowych tego banku wielokrotnie wypowiadały się różne sądy krajowe oraz UOKiK.
Analogicznie jak umowy kredytów frankowych powinny być uzupełnione informacją na temat ryzyka walutowego oraz prezentacją historycznych notowań CHF wskazujących na nieograniczone możliwości wahań kursu, ugody zawierane z kredytobiorcami powinny zawierać wyczerpującą informację na temat ryzyka wynikającego z zastąpienia stawki referencyjnej oprocentowania z LIBOR na WIBOR.
Dla zobrazowania możliwych do osiągnięcia pułapów wskaźnika WIBOR konieczne jest przywołanie historycznych notowań, wskazujących na możliwy wzrost tej stopy nawet do poziomu bliskiego 7%, tak jak to miało miejsce przykładowo w październiku 2008 r. Dodatkowo, informacja dla konsumenta powinna zawierać symulację jak będzie kształtowała się wysokość raty kredytowej przy różnych poziomach WIBOR.
Trzeba zaznaczyć, że zgodnie ze stanowiskiem TSUE rzetelna informacja dotycząca ryzyk powinna mieć formę pisemną. W razie sporu bank nie może powoływać się na to, że poinformował konsumenta ustnie i wykorzystywać na poparcie tego mediatorów, którzy są związani tajemnicą mediacji. Ponadto, strony nie mogą powoływać się w postępowaniu sądowym na żadne oświadczenia, deklaracje czy oferty złożone w trakcie mediacji.
Co w sytuacji jeśli ugoda jest nieuczciwa?
Skuteczność ugody wymaga aby miała ona uczciwy charakter, tzn. konsument musi być świadomy z czego rezygnuje podpisując ugodę oraz jakie skutki i ryzyka wiążą się z jej zawarciem. W razie jeśli dojdzie do podpisania ugody bez dopełnienia przez bank obowiązków informacyjnych lub bank wprowadzi do ugody nieuczciwy warunek, nie wiąże on konsumenta, co skutkuje przywróceniem sytuacji prawnej sprzed podpisania ugody. Nieuczciwe ugody były już kwestionowane przez sądy zarówno w sprawach dotyczących opcji walutowych, jak i kredytów frankowych.
