Sporo się teraz mówi w przestrzeni publicznej, że zawierane w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych umowy kredytów denominowanych i indeksowanych kursem CHF zawierają tzw. klauzule abuzywne. Nie każdy kredytobiorca jednak wie co oznacza pojęcie abuzywności i w jaki sposób odnosi się ono do treści umowy kredytowej. Poniżej przybliżamy zagadnienie klauzul abuzywnych oraz podpowiadamy jak sprawdzić, czy figurują one w konkretnej dokumentacji kredytowej.
Czym są klauzule abuzywne?
Przymiotnik „abuzywny” wywodzi się od angielskiego słowa „abusive”, które według jednego z tłumaczeń oznacza „naruszający zasady”. W języku polskim abuzywny to naruszający zasady współżycia społecznego, stanowiący nadużycie, zawierający zakazane zapisy.
Klauzule abuzywne to właśnie zapisy niedozwolone i naruszające zasady współżycia społecznego, zamieszczane w umowach zawartych z konsumentami. Według unijnej Dyrektywy 93/13 oraz art. 385 (1) Kodeksu Cywilnego, klauzule niedozwolone (abuzywne) to takie, które nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem (nie podlegały negocjacjom), rażąco naruszają jego interesy oraz są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami.
Takie zapisy mogą występować w różnego typu umowach o charakterze konsumenckim i – jeżeli zostanie udowodniony ich niedozwolony charakter – nie wiążą one konsumenta.
Kredytobiorca frankowy najczęściej jest także konsumentem, który zaciągnął kredyt w CHF na zakup mieszkania lub domu, czyli na potrzeby bytowe (konsumpcyjne). Według art. 22 Kodeksu Cywilnego „za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”.
Zatem zawarcie z przedsiębiorcą (bankiem) umowy kredytu na cele niezwiązane bezpośrednio z działalnością gospodarczą oznacza, że był to kredyt konsumencki, a kredytobiorca podlega ochronie przed nieuczciwymi warunkami w umowach.
Klauzule abuzywne w umowach kredytów frankowych
Umowy kredytów frankowych (zarówno denominowane, jak i indeksowane kursem CHF) niemal wszystkich banków posiadających portfele kredytów walutowych zawierają klauzule abuzywne, skutkujące ich bezskutecznością lub nieważnością całej umowy kredytowej.
Większość z nich została wpisana przez Prezesa UOKiK do rejestru klauzul abuzywnych. Taki wpis jest ważny dla Frankowiczów, bo podczas postępowania sądowego wytoczonego przeciwko bankowi, stanowi formę prejudykatu.
Sąd po zidentyfikowaniu w umowie kredytowej, aneksie lub regulaminie zapisów tożsamych z brzmieniem klauzuli zamieszczonej w rejestrze, nie musi dokonywać ich ponownej oceny pod kątem abuzywności, ale przyjmuje w tym względzie jako wiążącą decyzję Prezesa UOKiK.
Wpisane do rejestru UOKiK klauzule abuzywne odnoszą się do konkretnego brzmienia fragmentu umowy, aneksu innej dokumentacji związanej z zawarciem kredytu, dlatego oceniając swoją umowę pod kątem jej abuzywności należy odszukać dokładnie treść przypisaną w rejestrze do danego banku.
Rejestr klauzul abuzywnych nie stanowi jednak katalogu zamkniętego i jest stale uzupełniany. Z tego względu, brak wpisu danego postanowienia do przedmiotowego rejestru, nie oznacza, że umowa jest pozbawiona niedozwolonych zapisów. O abuzywnym charakterze postanowień może przesądzać treść zbliżona do wpisanej do rejestru UOKiK.
W przypadku kredytów frankowych warto pamiętać, że mechanizm stosowany do przeliczania kredytu po kursie waluty był podobny we wszystkich bankach. Umowy kredytowe bazowały na narzuconych przez bank wzorcach, nie podlegających negocjacjom. Można zatem zaryzykować twierdzenie, że niemal wszystkie te umowy dotknięte są abuzywnością.
Przykłady klauzul abuzywnych w umowach frankowych
Klauzule abuzywne w umowach kredytów frankowych obejmują głównie mechanizm przeliczania zadłużenia i rat na podstawie kursu CHF. Banki przyznały sobie prawo jednostronnego i dowolnego kształtowania świadczeń kredytobiorcy, co rażąco naruszało jego interes i było sprzeczne z dobrymi obyczajami.
Poniżej, tytułem przykładu, klauzule abuzywne zamieszczone we wzorcu umownym kredytu „mPlan” indeksowanego kursem CHF mBanku, odnoszące się do wypłaty kredytu oraz spłaty rat:
„Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia (…) według kupna waluty z tabeli kursowej BRE Banku S.A. wynosi (…) CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.”
„Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50″.
Przeczytaj: Czy wszystkie umowy frankowe są wadliwe?
Chociaż mechanizm kredytów denominowanych różnił się od indeksowanych, także ten typ kredytu zawiera niedozwolone postanowienia odnoszące się do przeliczania kredytu przy wypłacie po kursie kupna CHF i spłaty rat według kursu sprzedaży CHF. Jako przykład, klauzule niedozwolone z umowy kredytu denominowanego Deutsche Banku:
„Kwota kredytu będzie wypłacona Kredytobiorcy jednorazowo lub w transzach zgodnie z zapisami pkt 2 Tabeli oraz harmonogramu wypłat stanowiącym załącznik na 1 do Umowy po spełnieniu warunków do wypłaty Kredytu/Transz Kredytu, na podstawie dyspozycji. (…) Kwota Kredytu będzie wypłacona Kredytobiorcy w złotych. Do przeliczenia kwoty Kredytu na złote Bank zastosuje kurs kupna CHF opublikowany w „Tabeli kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych w walutach obcych Deutsche Bank PBC S.A.”, obowiązującym w Banku w dniu wypłaty kwoty Kredytu lub jego transzy.”
„Spłata kredytu następować będzie poprzez obciążenie na rzecz Banku Rachunku Bankowego Kredytobiorcy kwotą w złotych stanowiącą równowartość bieżącej Raty w CHF, zadłużenia przeterminowanego i innych należności Banku w CHF obliczonych przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF opublikowanego w „Tabeli kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych w walutach obcych Deutsche Bank PBC S.A.”, obowiązującym w Banku na dwa dni robocze przed terminem każdej spłaty kwoty kredytu (…)”
Podobne do tych wyżej zapisy odnoszące się do mechanizmu przeliczeniowego figurują w dokumentacji kredytowej wszystkich banków udzielających przed laty kredytów frankowych.
Sprawdź: Najszybsze unieważnienie kredytu frankowego w Polsce?
Umowy kredytów frankowych zawierają także inne niedozwolone postanowienia, w tym dotyczące tzw. ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW), a w niektórych przypadkach także oprocentowania (jeżeli nie było oparte na stawkach referencyjnych, lecz arbitralnie ustalane przez bank).
Przykład abuzywnej klauzuli dotyczącej UNWW w umowie Deutsche Banku:
„Kwota niskiego wkładu własnego podlegająca ubezpieczeniu wynosi: X CHF (słownie: …. franków szwajcarskich), co stanowi równowartości X zł (słownie: …złotych). Kurs waluty X.”
Jak sprawdzić w swojej umowie klauzule abuzywne?
Zidentyfikować w umowie kredytowej klauzule abuzywne może prawnik specjalizujący się w obsłudze sporów dotyczących kredytów frankowych. Kancelarie frankowe zazwyczaj oferują bezpłatną analizę umowy kredytowej.
Namierzyć klauzule abuzwyne w swojej dokumentacji można jednak również samodzielnie. Dogodnym sposobem jest skorzystanie z darmowej aplikacji SKANER CHF (https://skanerchf.pl/), która bazuje na algorytmach sztucznej inteligencji. Narzędzie zostało opracowane przez prawników i programistów Kancelarii adwokat Jacek Sosnowski – Adwokaci i Radcowie Prawni, jednej z najbardziej doświadczonych kancelarii frankowych. Aby skorzystać z aplikacji wystarczy dostęp do internetu i skaner lub aparat fotograficzny, za pomocą którego należy przygotować wersję cyfrową dokumentacji kredytowej (umowa kredytowa, aneksy, regulamin), przy czym można zasłonić dane wrażliwe (m.in. imię i nazwisko).
Po wgraniu dokumentacji do programu, już po kilku minutach na wskazany adres mailowy przesyłany jest raport z informacją, czy dokumentacja zawiera klauzule abuzywne, jakie jest ich brzmienie, na której stronie poszczególnych dokumentów figurują.
Jeszcze inną metodą zidentyfikowania w swojej dokumentacji klauzul abuzywnych jest jej porównanie z zamieszczonym na stronie Rzecznika Finansowego www.rf.gov.pl dokumentem pod nazwą „Mapa klauzul niedozwolonych w umowach kredytów «walutowych»”. Został on opracowany na podstawie analizy umów kredytów walutowych i regulaminów udzielania kredytów oferowanych przez banki w latach 2002-2009. Wystarczy w „Mapie …” odszukać bank, z którym umowa została zawarta i konkretny wzorzec umowny z danego roku, a następnie porównać treść przywołanych zapisów z własną dokumentacją.
